انقلاب ما
(به مناسبت یادداشت‌های ن. سوخانف)

همه آنها خود را مارکسیست می‌نامند ولی مارکسیسم را بطور غیرقابل تحملّی خشک‌مغزانه درک می کنند. نکته قطعی را در مارکسیسم، که همانا دیالکتیک انقلابی است، به هیچ وجه نفهمیده‌اند. حتی رهنمودهای مستقیم مارکس دایر بر این که در لحظات انقلاب حداکثر نرمش^[۱] لازم است برای آنها مطلقاً غیر مفهوم مانده و حتی مثلاً رهنمودهای مارکس را در مکاتباتی که به خاطر دارم به سال ۱۸۵۶ مربوط است و در آن مارکس ابراز امیدواری کرده است که جنگ دهقانی در آلمان، که می‌تواند وضع انقلابی پدید آورد، با جنبش کارگری پیوند یابد^[۲]، مشاهده نکرده‌اند و حتی این رهنمود مستقیم را مسکوت می‌گذارند و همانند گربه‌ای که در حول و حوش کاسه آش داغی بگردد، در حول و حوش آن چرخ می‌زنند.

آنها در کلیه رفتارشان خود را اصلاح‌طلبان ترسویی نشان می‌دهند که می‌ترسند از بورژوازی حتی انحراف جویند تا چه رسد که با وی بگسلند و در عین حال ترسویی خود را در پرده گستاخانه‌ترین لفاظی‌ها و لافزنی‌ها مستور می‌دارند، ولی حتی از لحاظ صرفاً نظری هم عجز کامل همه آنها برای درک ملاحظات زیرین مارکسیسم نمایان است: آنها تاکنون راه معین تکامل سرمایه‌داری و دمکراسی بورژوایی را در اروپای باختری مشاهده کرده‌اند، ولی نمی‌توانند حتی این تصور را بکنند که این راه را فقط در صورتی می‌توان سرمشق قرار داد که در آن برخی تصحیحات (که از نقطه نظر جریان کل تاریخ جهان به کلی ناچیز است) به عمل آید.

اولاً انقلاب ناشی از نخستین جنگ امپریالیستی جهانی. در چنین انقلابی می‌بایست صفات نوین یا صفاتی که همانا بر اثر جنگ تغییر شکل یافته‌اند بروز کند، زیرا در جهان هرگز چنین جنگی در چنین اوضاع و احوالی روی نداده بود. تاکنون ما مشاهده می‌کنیم که بورژوازی غنی‌ترین کشورها نمی‌تواند پس از این جنگ مناسبات «به هنجار» بورژوایی را رو به راه کند و حال این که اصلاح‌طلبان ما، این خرده‌بورژواها، که خود را انقلابی وانمود می‌کنند مناسبات به هنجار بورژوایی را حد نهایی (که از آن نمی‌توان فراتر رفت) شمرده و می‌شمارند و ضمناً این «هنجار» را هم فوق‌العاده قالبی و محدود درک می‌کنند.

ثانیاً آنها به کلی از این اندیشه بیگانه‌اند که با وجود قانونمندی کلی تکامل سراسر تاریخ جهان وجود مراحل جداگانه‌ای از تکامل که نماینده خود ویژگی شکل و یا ترتیب این تکامل است، نه تنها به هیچ وجه نفی نمی‌شود بلکه برعکس مفروض است. مثلا حتی به ذهن آنان نیز خطور نمی‌کند که به علت قرار داشتن روسیه در مرز بین کشورهای متمدن و کشورهایی که این جنگ برای نخستین بار آنها را بطور قطع به سوی تمدن می‌کشاند، یعنی همه کشورهای خاور زمین یا کشورهای غیراروپایی، روسیه می‌توانست و می‌بایست خود ویژگی‌هایی از خودش بروز دهد که البته با مسیر عمومی تکامل جهانی مطابق است ولی انقلابش را از کلیه انقلابهای قبلی کشورهای اروپای باختری متمایز می‌گرداند و به تدریج که به کشورهای خاوری انتقال می‌یابد برخی تازگی‌های جزیی پدید می‌آورد.

مثلا استدلالی که آنها به هنگام پیشرفت سوسیال-دمکراسی اروپای باختری از بر کرده‌اند حاکی از آن که ما به حد سوسیالیسم رشد نیافته‌ایم و چنان که برخی از آقایان «دانشمند» آنها بیان می‌کنند، شرایط عینی اقتصادی برای سوسیالیسم در کشور ما وجود ندارد، بی نهایت قالبی است. و به ذهن احدی نمی‌رسد از خود بپرسد که: تکلیف خلقی که در وضع انقلابی قرار گرفته، نظیر آنچه که به هنگام نخستین جنگ امپریالیستی پدید آمد چیست؟ آیا نمی‌توانست تحت تأثیر وضع چاره ناپذیر خود، به مبارزه‌ای دست زند که لااقل این شانس را تأمین نماید که وی شرایطی را، ولو چندان هم عادی نباشد برای رشد آتی تمدن خود فراهم سازد؟

«روسیه به آن اوج رشد نیروهای مولده که سوسیالیسم را ممکن می‌سازد نرسیده است». همه قهرمانان انترناسیونال دوم و از آن جمله البته سوخانف، این حکم را حقیقتاً ورد زبان خود ساخته‌اند. این حکم بلاتردید را آنها هزار بار نشخوار می‌کنند و به نظرشان می‌رسد که برای قضاوت درباره انقلاب ما این حکمی است قطعی.

ولی چه باید کرد اگر خود ویژگی اوضاع، روسیه را اولاً در جنگ جهانی امپریالیستی وارد ساخت، که کلیه کشورهای متنفذ اروپای باختری در آن شرکت داشتند و تکامل وی را در آستان انقلابهای خاور زمین، که آغاز خواهند شد و هم اکنون قسماً آغاز شده اند، در شرایطی قرار داد که ما می‌توانستیم همانا آن پیوندی را بین «جنگ دهقانی» و جنبش کارگری عملی نماییم که در سال ۱۸۵۶ مارکسیستی نظیر مارکس از آن به عنوان یکی از دورنماهای احتمالی پروس یاد کرده بود؟

چه باید کرد اگر چاره ناپذیری اوضاع، قوای کارگران و دهقانان را ده برابر کرد و بدین وسیله امکان انتقالی را متمایز با آنچه که در کلیه کشورهای دیگر اروپای باختری وجود داشت برای ایجاد پیش شرط‌های اساسی تمدن جهت ما فراهم می‌ساخت؟ آیا در نتیجه این امر مسیر عمومی تکامل تاریخ جهان تغییر یافته است؟ آیا در نتیجه این امر روابط اساسی طبقات اساسی در هر کشوری که به مسیر عمومی تاریخ جهان کشیده می‌شود و شده است، تغییر نموده است؟

اگر برای ایجاد سوسیالیسم سطح معینی از فرهنگ لازم است (گر چه کسی نمی‌تواند بگوید این «سطح فرهنگ» کدام است زیرا در کشورهای اروپای باختری این سطح متفاوت است) پس چرا ما نباید ابتدا به شیوه انقلابی پیش شرط‌های دست یابی به این سطح معین را عملی سازیم و سپس بر بنیاد حکومت کارگری و دهقانی و نظام شوروی برای رسیدن به خلق‌های دیگر به حرکت در آییم؟

۱۶ ژانویه ۱۹۲۳

به خاطر دارم که ناپلئون نوشته است: "On s'engage et puis ... on voit". معنای آزاد آن چنین است: «ابتدا باید درگیر یک نبرد جدی شد و سپس دید که چه باید کرد». ما هم ابتدا در اکتبر ۱۹۱۷ درگیر یک نبرد جدی شدیم و سپس جزئیات تکامل (از نقطه نظر تاریخ جهانی بدون شک این جزئیات است)، نظیر صلح برست یا نپ و غیره را مشاهده کردیم. و اکنون دیگر تردیدی نیست که ما در نکات عمده پیروز شده ایم.

سوخانف‌های ما و به طریق اولی سوسیال-دمکرات‌هایی که در سمت راست آنها ایستاده¬اند حتی در خواب هم نمی‌بینند که اصولا انقلاب‌ها را جز بدین نحو نمی‌توان عملی کرد. خرده‌بورژواهای اروپایی ما حتی در خواب هم نمی‌بینند که انقلاب‌های آتی در کشورهای خاور، که نفوس آن به مراتب بیشتر است و تنوع شرایط اجتماعی آن به مراتب زیادتر است؛ مختصاتی بلاتردید بیش از انقلاب روس به آنها عرضه خواهند داشت.

حرفی نیست که درسنامه‌ای که به شیوه کائوتسکی نوشته شده برای زمان خود چیز بسیار مفیدی بوده است. ولی به هر جهت دیگر وقت آن است که از این فکر صرف نظر کنیم که گویا این درسنامه کلیه شکلهای تکامل تاریخ بعدی جهان را پیش‌بینی کرده است. کسانی را که چنین می‌اندیشند به جا است صاف و ساده احمق اعلام داریم.

۱۷ ژانویه ۱۹۲۳


نخستین بار در تاریخ ۳۰ ماه مه سال ۱۹۲۳ در شماره ۱۱۷ روزنامه پراودا به چاپ رسید.
امضا: لنین
مجموعه آثار لنین، جلد ۳۳

توضیحات

[۲] لنین قطعۀ زیر از یک نامۀ مارکس به انگلس در ۱۶ آوریل ۱۸۵۶ را در نظر دارد: «تمام چیزها در آلمان بستگی به امکان پشتیبانی کردن از انقلاب پرولتاری توسط نوعی از ویرایش دوم جنگ دهقانی دارد. آنگاه امور عالی خواهند شد.»(مراجعه نمایید به منتخب مکاتبات مارکس و انگلس، صفحۀ ۹۲)

- ترجمه جواد راستی‌پور